Biografia : Prezidente José Ramos-Horta.

Dr. José Ramos-Horta, Prezidente Timor-Leste, moris iha loron, 26 Dezembru 1949 iha Dili, Timor-Leste. Ninia inan ema Timor no ninia aman ema Portuges. Nia iha maun alin hamutuk na’in 11 no na’in tolu husi maun alin hirak ne’e, mate iha tempu okupasaun Indonesia nian.

Nia hetan edukasaun husi misaun Katólika Roma nian. Nia divorsiadu no iha oan mane ida.

Ramos-Horta hahú ninia kareira iha area jornalismu iha tinan 1969 iha Timor-Leste. Nia nu’udar fundadór ida husi FRETILIN, Frente Revolusionariu ba Timor-Leste nia ukun rasik-an.

Iha loron 28 Novembru 1975, hafoin liu husi tinan 400 okupasaun Portuges nian, FRETILIN proklama ukun rasik-an no harii nasaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste. Ramos-Horta hetan fiar hodi sai nu’udar Ministru Negosiu Estranjeiru no Informasaun. FRETILIN husu nia atu sai ba rai liur hodi buka apoiu internasional ba nasaun foun.

Iha loron 4 Dezembru 1975, José Ramos-Horta husik hela Timor-Leste hodi ba Nova Yorke. Loron tolu liu tiha, Indonezia invade no okupa illa ne’e.

Wainhira to’o iha Nova Yorke, nia ko’alia iha Konsello Seguransa ONU nian, ne’ebe mak tuir mai adopta rezolusaun maioria ida hodi husu Indonezia dada sai ninia forsa husi Timor-Leste.

Husi tinan 1975 to’o 1999, Ramos-Horta sai nu’udar vise permanente ba FRETILIN nian iha Nasóes Unidas – nia sai nu’udar diplomata ne’ebe ho idade ki’ik liu iha istoria ONU nian. Nia hatutan ninia viajem hodi ko’alia ho governu husi rai oin-oin no kria linña apoiantes ba kauza ne’ebe akontese ba ninia povu.

Iha tinan 1990 nia hela iha Sydney, Australia no harii programa treinamentu ba diplomásia nian iha Universidade New South Wales.

Iha Dezembru 1996, José Ramos-Horta no Bispo Carlos Belo manan premiu Nobel da Paz nian ba “Sira nia servisu hodi hetan solusaun ida ne’ebe justu no dame ba konflitu iha Timor-Leste”.

Iha fulan Dezembru 1999, ba dahuluk nian, Ramos-Horta fila hikas mai ninia rain ne’ebe nia husik hela durante besik tinan 25 nia laran. Timor-oan rihun ba rihun mak nakonu iha aeroporto no area tasi ibun Dili nian, hodi simu nia ho haksolok. Nia simu kargu hanesan Ministru Negosiu Estranzeiru no Kooperasaun iha tinan 2002.

Iha loron 10 fulan Jullu 2006, hafoin rezignasaun husi Primeiru Ministru Mari’i Alkatiri, nia simu pose nu’udar Primeiru Ministru Timor-Leste nian.  Iha tinan 2007 nia eleitu nu’udar Prezidente Repúblika ba nasaun ne’e nian. Nia hetan tomada de pose nu’udar Prezidente Repúblika daruak Timor-Leste nian iha loron 20 Maiu 2007.

Ramos-Horta hetan kanek maibe moris nafatin depois de hetan asaun asasinatu ida ne’ebe hala’o husi grupu soldadu rebeldes balun iha loron 11 Fevereiru 2008.

Ninia lian inan mak Tetum no Portuges. Nia mos domina iha lian Inglés, Frances no España.

Video Biografia iha YouTube
Istoria Akadémiku nian
Prémiu Maior